spać

1. Coś nie daje komuś spać «coś kogoś gnębi, martwi, coś nie daje komuś spokoju»: Za kratą wszystko ma inny rozmiar i choć lata idą, to odchodzą bez celu. A ja tego przyjąć nie mogę do swojej wiadomości. To mnie boli i spać nie daje. S. Łubiński, Ballada.

2. Diabeł, licho, wróg, złe nie śpi «człowiekowi grożą różne niebezpieczeństwa, zawsze go może spotkać coś złego»: Pomyślał, że warto by się dodatkowo ubezpieczyć. Licho nie śpi. Zdrowie raz jest, raz go nie ma. A. Strączek, Wyznanie. Egzekutywa jednomyślnie postanowiła przyjąć was zaocznie do partii i z miejsca dać pełne prawa prawdziwego partyjniaka z krwi i kości. (...) nie pisaliśmy wam o tym, w pewnym sensie niejako żeby wam nie szkodzić. Wiadomo, wróg ma uszy i oczy, wróg nie śpi. R. Antoszewski, Kariera.

3. Móc spać spokojnie «nie mieć powodów do zmartwień, nie obawiać się niczego, nie niepokoić się niczym»: Sąd nie uwierzył żadnemu z tych świadków, czemu dał wyraz w uzasadnieniu wyroku. Oznacza to uznanie ich zeznań za fałszywe. Na razie mogą jednak spać spokojnie. Nikt nie kwapi się bowiem do wytoczenia im postępowań. Rzecz 21/02/2000. (...) przygotowania „zapięte na ostatni guzik”, eksperyment musi się udać, możecie spać spokojnie. MłT 3/1971.

4. Nie śpiąc, nie jedząc «bez przerwy, niezmordowanie, wytrwale»: (...) trwał w nieludzkim cierpieniu, trwał, trwał, nie śpiąc, nie jedząc. S. I. Witkiewicz, Pożegnanie.

5. Spać jak dziecko, jak anioł, jak aniołek «spać bardzo cicho, spokojnie i mocno»: Ziemba wyglądał żałośnie, otrzepali go trochę, oderwali od framugi, podprowadzili do łóżka, posadzili i mimo protestów zdjęli mu spodnie. Po chwili podporucznik Ziemba spał jak dziecko (...). L. Pawlik, Ankara.

6. Spać jak kamień, kamieniem, jak suseł, twardo, pot. jak kłoda, jak zabity, jak zarżnięty, przestarz. spać na oba boki, na oba uszy «spać bardzo mocno»: Spałem jak kamień. Kiedy rano się ocknąłem, nie wiedziałem początkowo, gdzie jestem. R. Antoszewski, Kariera. Spałem cały dzień jak zabity. Odespałem piętnaście lat bezsenności. S. I. Witkiewicz, Wariat.

7. Spać jak zając (pod miedzą); spać z otwartymi oczami; spać płytko «spać bardzo lekko, być na pograniczu snu i jawy»: Noc była pracowita... Spać jednak nie będę, bo mam pełną głowę i muszę myśleć. Ty możesz się przespać, ale śpij z otwartymi oczami. K. Makuszyński, Szatan.

8. Spać na wieki; spać w grobie, w mogile; spać snem wiecznym, poet. nieprzespanym «nie żyć, być martwym»: Odznacza się zatem ów cmentarz nader wyrazistą poetyką przestrzeni. Hierarchicznie najważniejszym w niej punktem jest ów centralnie usytuowany krzyż: znak wiary wszystkich śpiących tu snem wiecznym (...). J. Kolbuszewski, Cmentarze. A nuż naprzeciw mnie wystąpi teraz korowód cieni, owych ludzi, co to ich zasypało kiedyś w tym chodniku, nim ułożono w nim szyny? Nie znaleźli ich towarzysze i tak już pół wieku śpią tu snem nieprzespanym... H. Kostyrko, Klechdy.

9. Spać smacznie «spać spokojnym snem»: Po chwili wszyscy już smacznie spali pod niebem usłanym gwiazdami, a żaglowiec płynął i płynął... E. Karwan-Jastrzębska, Miś.

Chodzić, iść, kłaść się spać (razem) z kurami zob. kura 2.

Spać gdzieś na waleta zob. walet 1.

Spać na waleta zob. walet 2.

Spać snem sprawiedliwego zob. sen 11.